Στίχοι 576-658 – Επιπάροδος

Ανάμεσα στο Α΄ και το Β΄ επεισόδιο παρεμβάλλεται η Επιπάροδος, το χαρμόσυνο τραγούδι που ψάλλει ο Χορός, καθώς επιστρέφει στην σκηνή μαζί με την Ελένη. Η Επιπάροδος επέχει θέση Στασίμου, δηλαδή αντικαθιστά το λυρικό τραγούδι του Χορού. Αυτό γίνεται σκόπιμα για να περιοριστεί ακόμη περισσότερο σε έκταση ο ρόλος του Χορού και μάλιστα στο μέρος που του ανήκει κι έτσι να υποβαθμιστεί η σημασία του.

Εδώ ο τραγικός ποιητής επιβραδύνει την εξέλιξη του μύθου παρουσιάζοντας τους ήρωές του απροετοίμαστους να δεχτούν την αλήθεια. Και για το Μενέλαο αυτό ήταν κάτι αναμενόμενο με δεδομένο τον τρόπο που σκέφτεται και αντιμετωπίζει τα πράγματα. Αλλά για την Ελένη το πράγμα φαίνεται κάπως παράδοξο. Η προφητεία της Θεονόης  με την αμφισημία της είναι αυτή που την παραπλανά πρόσκαιρα αλλά δικαιολογημένα : ο Μενέλαος δεν πέθανε αλλά δεν είναι σίγουρο κι ότι βρίσκεται στην Αίγυπτο. Αν η Ελένη ήταν σίγουρη για το πού βρίσκεται, θα υποψιαζόταν ότι αυτός που είναι μπροστά της δεν είναι άλλος από τον άνδρα της. Ακόμη και η γρήγορη στιχομυθία που ακολουθεί αντί να προωθήσει τη δράση επιβραδύνει την εξέλιξη του μύθου κάνοντας τους ήρωες να βιώνουν οδυνηρά την τραγικότητά τους και τους θεατές να φτάνουν στο κορυφαίο σημείο της αγωνίας τους. Στο διάλογο Ελένης και Μενέλαου οι δύο πρωταγωνιστές φαίνεται να ακολουθούν παράλληλους δρόμους χωρίς να μπορούν να συναντηθούν. Ο Μενέλαος οχυρώνεται πίσω από την αφελή λογική του ανατρέποντας όλα τα λογικά επιχειρήματα της Ελένης. Κάτω από αυτές τις συνθήκες μόνο ένα θαύμα, μία θεϊκή παρέμβαση μπορεί να κινητοποιήσει το Μενέλαο.

Η αναγνώριση

Είναι μικρότερη σε ένταση και έκταση από άλλες τραγωδίες του Ευριπίδη κι αυτό γιατί ο μύθος και η λύση της τραγωδίας επικεντρώνεται στην απόδραση κι όχι στην αναγνώριση των συζύγων. Για τον ίδιο λόγο η Ελένη «παραλείπει» να ρωτήσει τη Θεονόη αν και πώς θα σωθεί ο Μενέλαος. Όμως τον αναγνωρίζει σχεδόν αμέσως, καθώς έχει προηγηθεί και η προφητεία. Η Ελένη είναι αρκετά οξυδερκής και έξυπνη για να πειστεί από τα στοιχεία που διαθέτει για την ταυτότητα του άνδρα της. Άρα το ζητούμενο δεν είναι να πειστεί η Ελένη  για την ταυτότητα του Μενέλαου αλλά  ο Μενέλαος για την ταυτότητα της Ελένης. Για να πετύχει αυτόν τον στόχο η Ελένη πραγματοποιεί μικρά και μεθοδικά βήματα. Αυτοαποκαλύπτεται αργά και σταδιακά, επειδή γνωρίζει ότι θα πρέπει να αποδείξει το αυτονόητο και αναπόδεικτο, έχει ήδη κάποιες πληροφορίες από τον Τεύκρο και βέβαια γνωρίζει πολύ καλά το χαρακτήρα και τον τρόπο σκέψης του άνδρα της. Έτσι φανερώνει μόνο όσα μπορεί να φανερώσει, ενώ κάποια άλλα τα αποκρύπτει πλήρως : δεν αναφέρει ούτε το όνομά της ούτε τη θεϊκή καταγωγή της, αφού υπάρχει ένα είδωλο με τα ίδια ακριβώς στοιχεία. Στέκεται μόνο σε πράγματα ιδιαίτερα της κοινής καθημερινής τους ζωής και σε ξεχωριστές στιγμές. Καλεί το Μενέλαο να ανοίξει το μυαλό και την καρδιά του για να αφυπνίσει τη μνήμη του. Στο είδωλο αναφέρεται, όταν έχει εξαντλήσει κάθε άλλο μέσο και μόνον περιγραφικά. Στόχος της, δηλαδή είναι να αφυπνίσει το Μενέλαο ώστε μόνος του να αντιληφθεί την αλήθεια.

Στην σκηνή αυτή ο Μενέλαος επαναλαμβάνει το αντιηρωικό του ήθος και τη χαμηλή πνευματικότητά του, επιμένοντας στην επιφανειακή ερμηνεία των πραγμάτων και αρνούμενος να αμφισβητήσει την απλή τυπική λογική. Όταν πιέζεται από τις αποκαλύψεις της Ελένης, προτιμά να γυρίσει την πλάτη του στην ίδια και τις αλήθειές της και να την βυθίσει στην απόγνωση.
Στην αρχή οι δύο ήρωες παραμένουν προσκολλημένοι σε αυτό που βλέπουν, δηλ. το φαίνεσθαι κι έτσι δημιουργείται επιβράδυνση, μειώνεται η δραματική ένταση και παγώνουν τα ευχάριστα συναισθήματα που προκάλεσε η προηγούμενη είδηση. Η αναγνώριση επιτυγχάνεται , όταν η αντίθεση παύει να υπάρχει και μετατρέπεται σε ταυτότητα (είναι = φαίνεσθαι).

Η τραγική ειρωνεία

Ολόκληρη η σκηνή είναι πλούσια σε τραγική ειρωνεία : Η Ελένη προς στιγμήν θεωρεί ότι ο Μενέλαος προτίθεται να την οδηγήσει στο Θεοκλύμενο. Ο ίδιος ο Μενέλαος πάλι θεωρεί την αληθινή Ελένη φάντασμα και το είδωλο ως την πραγματική του γυναίκα. Η ουσία της τραγικότητας εντοπίζεται στο πάθος των δύο ηρώων που υποφέρουν από μια μοίρα που δεν επέλεξαν οι ίδιοι. Και οι δύο είναι παιχνίδι στα χέρια των θεών, αλλά ταυτόχρονα είναι υπεύθυνοι και για τις επιλογές τους : ο Μενέλαος για την επιλογή του να αρνείται επίμονα και πεισματικά την αλήθεια και να ζει στο ψέμα και η Ελένη για την αδυναμία της να αποδείξει την αλήθεια.

Το είναι και το φαίνεσθαι

Η αντίθεση αυτή αποκτά σάρκα και οστά με την ταυτόχρονη παρουσία ειδώλου και πραγματικής Ελένης στην ίδια σκηνή. Μόνο που εδώ η αντίθεση εκδηλώνεται μεταξύ «ονόματος» και «σώματος», δηλαδή στις δύο διαστάσεις του ίδιου προσώπου. Το σώμα είναι είναι ο ίδιος ο άνθρωπος και η ύπαρξή του. Το όνομα είναι αυτό που αντιλαμβάνονται οι γύρω μας, αλλιώς η φήμη μας ή η εικόνα που σχηματίζουν οι άλλοι για μας. Πολλές φορές αυτή η δεύτερη ξεπερνά την πρώτη και γίνεται πιο αληθινή από αυτή. Έτσι κι εδώ το είδωλο που είναι το σύνολο από όλες τις φήμες που πλάστηκαν για την Ελένη ξεπέρασε την αληθινή της υπόσταση, έγινε η ίδια η Ελένη. Όμως δεν παύει ποτέ να είναι να είναι μια απατηλή εικόνα κι επομένως παραπλανητική για τον καθένα. Ο ποιητής προειδοποιεί τους θεατές για αυτό το επικίνδυνο ψέμα.