Το α΄ Στάσιμο χωρίζει το Β΄ από το Γ΄ επεισόδιο. Επομένως, από δραματική άποψη διακόπτει τη μία φάση της πλοκής, για να περάσει στην επόμενη. Από πρακτική πάλι άποψη δίνει τον αναγκαίο χρόνο στους υποκριτές για να αλλάξουν σκευή. Το τραγούδι του Χορού δεν είναι άσχετο με την πλοκή, αλλά είναι το αποτέλεσμα ενός απλού συνειρμού που προκύπτει από την πλοκή. Γι’ αυτό ο Χορός δεν ασχολείται με το σχέδιο απόδρασης, αλλά με τα δεινά του πολέμου και την ανθρώπινη ευθύνη. Επομένως, ο Χορός αποσυνδέει τις ανθρώπινες επιλογές από το δυσερμήνευτο χώρο των θεών. Διακηρύττει, δηλ. την ελευθερία του ανθρώπου που πηγάζει απ’ τη λογική και διαλεκτική ικανότητά του. Έτσι, μας προετοιμάζει για τις εξελίξεις που θα ακολουθήσουν (τη νίκη της Ελένης). Βέβαια, ο Χορός γίνεται για μια ακόμη φορά φορέας των ιδεών του Ευριπίδη.
Οι παράλληλοι μύθοι : Λειτουργούν ως το πλαίσιο του συναισθηματικού κόσμου του Χορού και το σημείο αναφοράς των στοχασμών του, δηλ. εκφράζουν την αγωνία του και απαντούν στα ερωτήματά του.
Ο Χορός : Η κύρια λειτουργία [των μελών του Xορού] ήταν να τραγουδούν και να ορχούνται, δηλ. να εκφράζουν με κίνηση τα χορικά, που χωρίζουν τα επεισόδια της τραγωδίας. Ο ορχούμενος Xορός βρισκόταν συνήθως σε σχηματισμό, ορθογώνιο ή κυκλικό, βασικά έναν από τους δύο, και, ενώ μπορούσε κάπου-κάπου να γίνεται εντελώς άτακτος, παράφορος και γρήγορος, συνήθως ήταν μάλλον σοβαρός, σεμνός και επιβλητικός, ένας μάλιστα ρυθμός, ένα ύφος που χρησιμοποιούσαν κάποιες φορές, ονομαζόταν εμμέλεια (που, κατά λέξη, σήμαινε: “αρμονία”). Ο αρχαίος Ελληνικός Χορός ήταν, στην ευρύτατή του σημασία, μιμητικός ή εκφραστικός. Με τη χρησιμοποίηση των χεριών, των βραχιόνων και του σώματος, όχι λιγότερο απ’ ό,τι τα πόδια, έκφραζε τη διάθεση, τα συναισθήματα και το χαρακτήρα του τραγουδιού που συνόδευε. Ο ρόλος τους ήταν να ορχούνται και να ψάλουν κι όχι να είναι φυσιολογικό, καθημερινό, σκηνικό πλήθος. Ο Xορός για τους Έλληνες ήταν αναπόσπαστο μέρος πολλών κοινών περιοδικών τελετών, θρησκευτικών και κοσμικών – π.χ. γιορτές, γάμοι, κηδείες, εορτασμοί νίκης. Ένας Xορός δάνειζε μεγαλοπρέπεια και βάθος σε όλες τις “εορταστικές” περιστάσεις στη ζωή του Έλληνα. Εμφανίζεται ως μία και ενιαία προσωπικότητα˙ μιλά στο α΄ ενικό πρόσωπο σαν ένας άνθρωπος και με τον ίδιο τρόπο διατυπώνει κρίσεις και συμπεράσματα. Το κλίμα του χορικού είναι βαρύ. Ο ρυθμός και η μουσική έχουν πένθιμο χαρακτήρα όπως και οι χορευτικές κινήσεις.
Πώς φαίνεται ότι το στάσιμο αποτελεί λυρικό μέρος της τραγωδίας :
(Ι) Η επίκληση στην αηδόνα θυμίζει τις γνωστές επικλήσεις των ποιητών για έμπνευση και συνεπώς χρησιμοποιείται ως σταθερό ποιητικό μοτίβο.
(ΙΙ) Το θρηνητικό περιεχόμενο έχει από μόνο του λυρικότητα και μουσικότητα.
(III) Εικόνες : είναι οι ίδιες με το πρωτότυπο (το καράβι του Πάρη, οι κλαμένες Τρωαδίτισσες, ο Άδης και οι ψυχές των πολεμιστών, το πένθος των Ελληνίδων, η πυρπολημένη Τροία, οι φωτιές του Ναύπλιου).
(ΙV) Τα σχήματα λόγου : υπερβατό (στ.1220-21), προσωποποιήσεις (στ. 1248, 1259-60), μεταφορές (στ. 1229, 1232, 1235), επίθετα που κλιμακώνονται.
(V) Η αποστροφή του Χορού προς την Ελένη.
(VI) Η δομή : στροφές, αντιστροφές, κυκλική σύνθεση (στ. 1225-26 και 1284-85 αλλά και 1236, 1237-8 και 1253, 1254-5, και 1268-9).
Ο ρόλος του στάσιμου
Το πιο λογικό θα ήταν ο Χορός να υποστηρίξει την ικεσία της Ελένης και να δώσει στο άσμα του τον τύπο της προσευχής, πράγμα όχι σπάνιο σε ανάλογες περιπτώσεις της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, ή να σχολιάσει το τέχνασμα και το δόλο που αρχίζει να εξυφαίνεται ή, ακόμη, να εκφράσει για μια ακόμη φορά την αισιοδοξία του –ένα στοιχείο εξισορροπητικό για το δράμα– για την ευνοϊκή τροπή που πήραν τα πράγματα μέχρι τώρα. Όμως ο Ευριπίδης δεν επιτρέπει στο Χορό να κάνει κάτι τέτοιο. Γιατί άραγε;
Για να απαντήσει κανείς σ’ αυτό το κρίσιμο για την ερμηνεία της ωδής ερώτημα, θα πρέπει να διερευνήσει α) τον τρόπο με τον οποίο το Στάσιμο συνδέεται με ό,τι προηγήθηκε, και β) τον τρόπο με τον οποίο οι επιμέρους στροφές συνδέονται μεταξύ τους. Είναι σαφές πως η α΄ στροφή έχει θρηνητικό χαρακτήρα και ασφαλώς έτσι το σχεδίασε ο ποιητής. Εξάλλου, η αναφορά στο αηδόνι δεν είναι τυχαία. Ο σχετικός μύθος θέλει αυτό σύμβολο του πένθους και του θρήνου. Ο θρήνος του Χορού ανακαλεί το θρήνο της Ελένης στην Πάροδο. Εκεί, αυτή επικαλέστηκε τις Σειρήνες και την Περσεφόνη να τη συνοδέψουν στο κλάμα της με λυπητερούς μακρόσυρτους σκοπούς.
Οι ιδέες της α΄ αντιστροφής πείθουν πως αυτή ενώνεται νοηματικά με την αντίστοιχη στροφή και πως αποτελεί συμπλήρωμά της. Το α΄ στροφικό σύστημα αποτελεί ένα οργανωμένο όλο και έχει στενούς εσωτερικούς και νοηματικούς δεσμούς. Η λογική σειρά των γεγονότων που υποβάλλει είναι: η αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη και κατ’ ακολουθία το είδωλό της προκάλεσε τον Tρωικό πόλεμο, ο πόλεμος γέννησε τις συμφορές τόσο στους πολεμιστές Έλληνες και Τρώες, όσο και τα πρόσωπα του στενού οικογενειακού τους περιβάλλοντος.
Ο Χορός εδώ [στη β΄στροφή] μιλά για το θείο γενικά, αλλά και στη συνέχεια εξειδικεύει τη σκέψη του και μιλά για θεούς, των οποίων οι γνώμες πηδούν από εδώ εκεί και αλλάζουν στο αντίθετο χωρίς καμιά λογική. Μήπως όμως μέσα στο έργο οι θεοί δεν λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο; Είναι, λοιπόν, φανερό πως ο Χορός μιλά για το απρόβλεπτο της επενέργειας του θείου και την απροσδιόριστη επέμβασή του στα ανθρώπινα πράγματα. Υπάρχει όμως και μια άλλη διάσταση. Ο Χορός φαίνεται πως καθιστά σαφέστερη τη γνώμη που διατύπωσε ο Αγγελιαφόρος και προεκτείνει αυτήν. Κάτι ανάλογο [με τον αγγελιαφόρο] κάνει και ο Χορός εδώ. Τελειώνει το άσμα του με παρόμοιες ιδέες. Τονίζει την αβεβαιότητα και τη σύγχυση που επικρατεί στα ανθρώπινα πράγματα και υποστηρίζει πως μόνο στων θεών τα λόγια βρήκε την αλήθεια.
Αναπτύσσοντας όμως [στη β΄αντιστροφή] τη σκέψη του ο Χορός, λέει πως ο Τρωικός πόλεμος και το πρόβλημα το σχετικό με την Ελένη θα μπορούσε να διευθετηθεί με το διάλογο και τις διαπραγματεύσεις. Η άποψη που διατυπώνει ο Χορός εδώ είναι αναμφισβήτητα απόλυτα ορθή και αντανακλά τη φιλειρηνική διάθεση και νοοτροπία του Ευριπίδη.
Δεν προωθεί την εξέλιξη αλλά λειτουργεί κυρίως ως στοιχείο επιβράδυνσης. Η νοηματική του συνάφεια με την τραγωδία μας φαίνεται στα εξής σημεία: α) σε ορισμένα θέματα που αναφέρθηκαν ως τώρα, όπως ο πόλεμος, η φύση και ο ρόλος των θεών· το Στάσιμο συνοψίζει τα θέματα αυτά προβάλλοντας παράλληλα την άποψη του Χορού· β) στη βασική αντίθεση είναι - φαίνεσθαι (π.χ. ο Χορός στο στίχο 1252 αναρωτιέται αν για το Μενέλαο το ομοίωμα της Ελένης αποτελεί «βραβείο ή αιτία», στ. 1252)· γ) στην αναφορά στο δόλο (ό,τι πρόκειται να επακολουθήσει): οι ενέργειες του Ναυπλίου, αλλά και οι ενέργειες των θεών.
Οι ιδέες : 1) Ο Ευριπίδης επηρεασμένος από τους Σοφιστές φιλοσοφεί για την απρόβλεπτη επέμβαση των θεών στα ανθρώπινα πράγματα. Η Ελένη, αν και κόρη του Δία, χαρακτηρίστηκε άδικη, άθεη και άπιστη. Αν λάβουμε υπόψη μας το πολιτικό κλίμα της εποχής, μπορούμε να υποθέσουμε ότι μέσα απ’ αυτούς τους στίχους θα γεννιόταν η ελπίδα στους Αθηναίους για ανατροπή της κατάστασης με τη βοήθεια των θεών.
2) Εκφράζει την άποψη ότι οποιαδήποτε γνώση σχετικά με τους θεούς είναι ανέφικτη. Μόνον οι ίδιοι οι θεοί μπορούν να αποκαλύψουν τις πραγματικές προθέσεις τους (στ. 1269).
3) Στη β΄ αντιστροφή ο Ευριπίδης διατυπώνει ξανά το αντιπολεμικό μήνυμά του θεωρώντας ανέμυαλους όσους επιδιώκουν τη δόξα με τη βία κι αναζητά τις βαθύτερες αιτίες που γεννούν τον πόλεμο. Προκρίνει ως μόνο ασφαλή τρόπο επίλυσης των διαφορών το διάλογο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου