Η δομή του : Επίκληση (στ. 1) και Διήγηση (στ. 7). Αν και δηλώνεται η χρονική αφετηρία της αφήγησης (η διένεξη Αχιλλέα-Αγαμέμνονα), δεν υπάρχει η τυπική παράκληση.
Λειτουργία του :
Ø Ο ποιητής επικαλείται τη Μούσα στο δύσκολο έργο του (τυπική αρχή προοιμίου, αφού το έργο του ποιητή θεωρείται θεόπνευστο και το ταλέντο του ποιητή συνεργάζεται με τη θεία έμπνευση)
Ø Δηλώνεται το θέμα του έπους ήδη από την αρχή του πρώτου στίχου (η μήνις του Αχιλλέα). Μοναδική καινοτομία η επιλογή του ποιητή να μη δώσει τα γεγονότα με τη χρονολογική σειρά τους αλλά να παρουσιάσει όλο τον πόλεμο μέσα από το πρίσμα του γεγονότος της σύγκρουσης των δύο ανδρών και του θυμού του Αχιλλέα.
Ø Ονομάζεται ο πρωταγωνιστής του έπους από τους πρώτους στίχους σε αντίθεση με το προοίμιο της Οδύσσειας.
Ø Τίθεται από νωρίς το ζήτημα της ανθρώπινης ευθύνης και του βαθμού επέμβασης των θεών στα ανθρώπινα.
Ο ρόλος των θεών : Στο προοίμιο αναζητείται η αιτία της διένεξης σε θεϊκή επέμβαση. Και πράγματι ο ποιητής δηλώνει ότι ο χαμός τόσων Αχαιών πολεμιστών αποτελεί εκπλήρωση απόφασης του Δία μετά από παράκληση της Θέτιδας για δικαίωση του γιου της. Αλλά και ο λοιμός που μαστίζει παράλληλα το στρατόπεδο των Αχαιών είναι αποτέλεσμα της παρέμβασης του Απόλλωνα μετά την ικεσία του Χρύση. Και οι δύο άνδρες αναζητούν τη δικαίωσή τους για τους δικούς τους λόγους : Ο Αχιλλέας αισθάνεται αδικημένος από την στέρηση του λαφύρου του και απαιτεί ικανοποίηση για την προσωπική προσβολή που του έγινε. Ο Χρύσης αδικείται σε άλλο επίπεδο : του στέρησαν την κόρη του κι επιπλέον γίνεται αποδέκτης της χυδαίας συμπεριφοράς του Αγαμέμνονα που αψηφά και τον ιερέα αλλά μέσω αυτού και το θεό Απόλλωνα. Διπλή, λοιπόν, η αδικία που γίνεται στο Χρύση. Δικαιολογημένη, επομένως, και η επέμβαση των θεών. Μπορούμε να το δούμε και με τους όρους του γνωστού σχήματος : Άτη – Ύβρη – Νέμεση – Τίση. Η άτη (=τύφλωση του νου) κυριεύει τόσο τον Αχιλλέα (που οργίζεται με την απώλεια του πολύτιμου τροπαίου του και λειτουργεί υπό την επήρεια της οργής) όσο και τον Αγαμέμνονα που κυριευμένος από την αλαζονεία του αψηφά ανθρώπους και θεούς. Η ύβρη : Τη διαπράττει μόνο ο Αγαμέμνονας απέναντι στον Αχιλλέα (με τη μορφή προσωπικής προσβολής), απέναντι στους στρατιώτες του (που δεν τους λαμβάνει διόλου υπόψη του στην περίπτωση του Χρύση), απέναντι στο Χρύση (που του συμπεριφέρεται με απίστευτη χυδαιότητα αρνούμενος την επιστροφή της Χρυσηίδας και απειλώντας τον ανοιχτά για να αποχωρήσει) και απέναντι στον Απόλλωνα (αφού αψηφά τον ιερέα του). Η συμπεριφορά του Αγαμέμνονα προκαλεί την οργή των θεών και το αίσθημα δικαιοσύνης και επέρχεται η τίση, δηλ. Η τιμωρία : ο χαμός των Αχαιών από το Δία και ο λοιμός από τον Απόλλωνα.
Ποιος ο ρόλος του ανθρώπου σε όλα αυτά; Υπάρχει ανθρώπινη ευθύνη; Λόγος για την ευθύνη των ανθρώπων γίνεται από τους πρώτους στίχους του προοιμίου, όταν ο ποιητής δηλώνει ότι οι Αχαιοί στρατιώτες ανταποκρίθηκαν θετικά στο αίτημα του Χρύση, αν και δεν επηρέασαν την απάντηση του Αγαμέμνονα. Θα μπορούσαν όμως να αντιταχθούν στη βούληση του αρχηγού τους. Κατά τον ίδιο τρόπο ποιος ευθύνεται για τη διαμάχη Αχιλλέα – Αγαμέμνονα, αν όχι ο πληγωμένος εγωισμός του Αχιλλέα και η αλαζονεία του Αγαμέμνονα; Σημειώνουμε εδώ τη δομή του στ. 7: ο Αγαμέμνονας προηγείται με την ιδιότητά του ως άρχων των ανδρών (για λόγους δηλ. ιεραρχίας) και σωστά αναφέρεται πρώτος από τον ποιητή αλλά ο Αχιλλέας που ακολουθεί με την θεϊκή ιδιότητά του θα είναι και ο τελικός νικητής.
Ο λόγος του Χρύση
Ξεκινά με χαμηλούς τόνους αλλά βαθμιαία κλιμακώνεται. Αρχικά κολακεύει τους Αχαιούς και τους εύχεται να κυριεύσουν (Τρώας αυτός) την πατρίδα του και να επιστρέψουν ευτυχισμένοι στον τόπο τους. Έπειτα διατυπώνει το αίτημά του συνοδεύοντάς το με την υπόσχεση ανταλλάγματος (λύτρων) και τέλος επικαλείται το σεβασμό προς το θείο. Η τελευταία του όμως κίνηση είναι ιδιαίτερα έξυπνη, καθώς σκόπιμα χρησιμοποιεί το ρ. ευλαβούμαι που έχει τη διπλή σημασία του σέβομαι και φοβάμαι και αναφέρεται στον Απόλλωνα αποκαλώντας τον μακροβόλο τοξευτή. Με τον τρόπο αυτό εκτοξεύει έμμεση απειλή προς τους Αχαιούς σε περίπτωση ασέβειας. Υπενθυμίζουμε ότι η επιβλητική εμφάνιση του Χρύση με τα ιερατικά σύμβολα εξουσίας (το χρυσό σκήπτρο με τα σημεία του θεού) επίσης δεν ήταν τυχαία, αφού αποσκοπούσε στο να εμπνεύσει σεβασμό και ταυτόχρονα φόβο στους Αχαιούς. Μετά την άρνηση του Αγαμέμνονα η στάση του Χρύση μεταβάλλεται. Απευθύνεται με ικεσία στον Απόλλωνα για απονομή δικαιοσύνης. Η ικεσία έχει όλα τα τυπικά στοιχεία : Επίκληση και προσφώνηση του Θεού, υπενθύμιση των προσφορών του ιερέα προς το θεό κατά το παρελθόν, αίτημα ανταπόδοσης και το ίδιο το αίτημα συνοπτικά.
Εκφραστικά μέσα και τεχνικές :
In medias res : Η αφήγηση δεν ξεκινά από την αρχή των γεγονότων αλλά από άλλο χρονικό σημείο.
Κυκλική σύνθεση ή κύκλος : Το τυπικό προοίμιο αρχίζει και τελειώνει με αναφορά στον Αχιλλέα (στ. 1 και 7) υπογραμμίζοντας έτσι τον πρωταγωνιστικό ρόλο του ήρωα.
Προϊδεασμός ή προσήμανση: Στ. 2-4 ο ποιητής μας δίνει μια γενική ιδέα για όσα πρόκειται να συμβούν.
Στ. 7 Η παράθεση άρχων των ανδρών ως έκφραση της εξουσίας του Αγαμέμνονα σε συνδυασμό με το επίθετο θείος που χαρακτηρίζει την καταγωγή του Αχιλλέα προϊδεάζει τον ακροατή για τον τελικό νικητή της διένεξης.
Στ. 9 Η παρουσία του θεού προϊδεάζει τον ακροατή για τις φοβερές συνέπειες της διένεξης.
Προοικονομία: Η αναφορά του Χρύση στο μακροβόλο τοξευτή με την παράλληλη χρήση του ρ. ευλαβούμαι
θείος Αχιλλέας
Εικόνες:Στ. 4 Τα σώματα των νεκρών γίνονται τροφή στα σκυλιά και στα όρνια. Η εικόνα είναι έντονα ρεαλιστική και μας υποβάλλει και ένα σημαντικό ηθικό ζήτημα, καθώς η ταφή των νεκρών αποτελούσε ηθική υποχρέωση. Η ψυχή του άταφου νεκρού είναι καταδικασμένη σε άσκοπη περιπλάνηση.
Στ. 44-53: Η κάθοδος του τοξευτή Απόλλωνα και η επίθεσή του στο στρατόπεδο των Αχαιών αποτελεί οπτική και ακουστική εικόνα. Επιπλέον η παρομοίωση του στ. 48 υποδηλώνει την απειλητική και οργισμένη μορφή του θεού και ταυτοχρόνως δημιουργεί αντίθεση με την ιδιότητά του ως θεού του φωτός.
Αντιθέσεις:
§ Ο ήπιος λόγος του Χρύση – Ο σκληρός λόγος του Αγαμέμνονα
§ Οι κρυμμένες απειλές του ιερέα – Οι άμεσες απειλές του Αγαμέμνονα
§ Η θετική ανταπόκριση των Αχαιών στο αίτημα του Χρύση – Η άρνηση του Αγαμέμνονα
§ Ο θόρυβος της θάλασσας – ο σιωπηλός πόνος του ιερέα (με τον τρόπο αυτό τονίζεται ακόμη περισσότερο η μοναξιά του, αφού ούτε και η φύση συμμετέχει στον πόνο του)
§ Η παρομοίωση του Απόλλωνα με τη νύχτα – το γνώρισμα της λαμπρότητας ως θεού του φωτός
Κλιμάκωση:
§ Το αίτημα του Χρύση προς τους Αχαιούς
§ Η εξέλιξη (τα στάδια) του λοιμού
Στους ίδιους στίχους εφαρμόζεται και ο νόμος των τριών, δηλ. η αναφορά τριών στοιχείων από τα οποία το τρίτο είναι και το σημαντικότερο.
Θαυμαστό: Η εμφάνιση του Απόλλωνα στους στ. 44-53 αποτελεί θαυμαστό στοιχείο με την έννοια ότι προκαλεί κατάπληξη και δέος λόγω της παρουσίας θείας επενέργειας.
Τυπικά επίθετα: γρήγορα καράβια (στ. 12), κοίλα πλοία (στ.27), γενναιόκαρδοι Αχαιοί (στ. 17), μακροβόλον τοξευτήν (στ. 22), ηχερής θαλάσσης (στ. 35), αργυρότοξε (στ. 38).
Γενικοί χαρακτηρισμοί των προσώπων της ενότητας
Χρύσης : αξιοπρεπής, ευγενής, εύστροφος
Αγαμέμνονας : αλαζόνας, ασεβής, προσβλητικός, περιφρονητικός, σκληρός, απάνθρωπος, εγωκεντρικός, αυταρχικός, υβριστής
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου