Μετά από δώδεκα μέρες απουσίας οι θεοί επιστρέφουν στον Όλυμπο με το Δία να προπορεύεται και να παίρνει θέση στην κορυφή του Ολύμπου. Εκεί τον βρίσκει η Θέτιδα μόνο (για λόγους οικονομίας : κανένας από τους άλλους θεούς δεν πρέπει να είναι παρών στο διάλογο Δία-Θέτιδας). Η θεά παίρνει την τυπική στάση ικεσίας, αλλά αντί να τονίσει – όπως της υπέδειξε ο Αχιλλέας – τη χάρη που της χρωστά ο Δίας από το παρελθόν, απλώς την υπαινίσσεται από σεβασμό και διακριτικότητα. Δίνει όμως έμφαση στο σύντομο της ζωής του Αχιλλέα με τον υπερθετικό «ολιγοημερότατον» για να υπογραμμίσει τον πόνο της μάνας και να επηρεάσει έτσι συναισθηματικά το Δία. Παράλληλα διατυπώνει το αίτημά της τονίζοντας ξανά το ζήτημα της τιμής (με τις λ. «τίμησε», «ατίμασε», «δικαίωσε», «υπερδοξάσουν», δηλ. με θετικούς και αρνητικούς όρους) που είναι το βασικό μέλημα του Αχιλλέα. Ο Δίας διστάζει να απαντήσει, γιατί σκέφτεται πως η αποδοχή της ικεσίας της Θέτιδας θα προκαλέσει την οργή της Ήρας. Αλλά η Θέτιδα πιέζει για μια ξεκάθαρη απάντηση είτε θετική είτε αρνητική. Ζητάει μάλιστα επιβεβαίωση της απάντησής του με ένα νεύμα λέγοντάς του ότι δεν έχει τίποτα να φοβηθεί, αυτός ο αρχηγός θεών και θνητών. Του δηλώνει όμως ότι πιθανή άρνησή του θα σημαίνει νέα ταπείνωση και υποβάθμιση της θεάς (διακρίνουμε εδώ υπαινιγμό στον παλιό μύθο σύμφωνα με τον οποίο η θεά «καταδικάστηκε» να παντρευτεί θνητό, αν και τη διακδικούσαν Δίας και Ήφαιστος. Οι τελευταίοι όμως την εγκατέλειψαν, γιατί - σύμφωνα με προφητεία – θα γεννούσε γιο πιο ισχυρό από τον πατέρα. Έτσι και η ίδια πήρε για άντρα θνητό και ο γιος της στερήθηκε την αθανασία).Κάτω από την πίεση που δέχεται ο Δίας παραδέχεται το φόβο για την αντίδραση της Ήρας (ιδιαίτερα κωμική εδώ η αναφορά στη γκρίνια και το θυμό της Ήρας σα να πρόκειται για καμία κοινή γυναικούλα που γκρινιάζει με το παραμικρό στο δυστυχή σύζυγο). Αποκορύφωμα αυτού του φόβου του Δία είναι η βιασύνη του να απομακρύνει τη Θέτιδα όσο το δυνατό πιο γρήγορα, για να μην αντιληφθεί την παρουσία της η Ήρα. Υπόσχεται όμως στη Θέτιδα ότι θα ικανοποιήσει το αίτημά της όχι για να ανταποδώσει το παλιό ευεργέτημα, αλλά για να μη μειώσει και άλλο τη θεά. Επιβεβαιώνει την υπόσχεσή του με το χαρακτηριστικό νεύμα του κεφαλιού, που δηλώνει το οριστικό και αμετάκλητο της απόφασής του. Αυτή είναι, λοιπόν, η βουλή του Κρονίδη που θα λειτουργεί πλέον ως κινητήριος μοχλός όλης της δράσης. Η Θέτιδα έχοντας εξασφαλίσει την απάντηση που ήθελε εξαφανίζεται στα βάθη της θάλασσας και εμφανίζεται ανήσυχη η ‘Ήρα που γνωρίζει τα πάντα για το θυμό του Αχιλλέα και υποπτεύεται το λόγο της επίσκεψης της Θέτιδας. Ζητά από το Δία να την πληροφορήσει, παραπονούμενη ότι δεν της φανερώνει όλες τις σκέψεις και τις αποφάσεις του. Ο Δίας της ανταπαντά ότι κάποια πράγματα έχει το δικαίωμα να τα κρατά μόνο για τον εαυτό του, αλλά ό,τι είναι για να μαθευτεί θα είναι η πρώτη που θα το μάθει. Η Ήρα κατηγορώντας τον για τη σκληρότητά του του εκφράζει ανοιχτά τις ανησυχίες της για την τύχη των Αχαιών και το φόβο της ότι ο Δίας υπέκυψε στη Θέτιδα προκειμένου να αποκατασταθεί η τιμή του γιου της Αχιλλέα. Δεν αποκλείεται εδώ η Ήρα να εκδηλώνει και μία κρυφή ζήλεια για τη Θέτιδα που υπήρξε ερωτική αντίζηλός της κι εξακολουθεί να επηρεάζει το Δία. Ο Δίας δίχως να επαληθεύσει ή να διαψεύσει τους φόβους της συζύγου του της κάνει ευθεία λεκτική επίθεση προσπαθώντας να επιβεβαιώσει το ρόλο του ως αρχηγού των πάντων και την απειλεί ότι, αν δεν υπακούσει στο θέλημά του, θα της ασκήσει βία. Η Ήρα αναγκάζεται να υποχωρήσει σιωπώντας.
Η αντιπαράθεση Δία-Ήρας μπροστά στους υπόλοιπους θεούς παρουσιάζει πολλές αναλογίες με την αντιπαράθεση Αγαμέμνονα – Αχιλλέα στη στρατιωτική συνέλευση των Αχαιών. Ο Δίας ως πρώτος των θεών αντιστοιχεί στον ανώτερο στην ιεραρχία των Αχαιών Αγαμέμνονα, η Ήρα που αμφισβητεί το Δία αντιστοιχεί στον Αχιλλέα, ο Ήφαιστος με την παρέμβασή του παραπέμπει στο Νέστορα και οι υπόλοιποι θεοί που είναι παρόντες στη διένεξη αντιστοιχούν στους Αχαιούς που παρίστανται στη συνέλευση. Μπορούμε να εντοπίσουμε ανάμεσα στις δύο σκηνές φιλονικίας τις ακόλουθες ομοιότητες :
- Και στις δύο περιπτώσεις προηγείται μια ικεσία (εκείνη του Χρύση προηγείται της σύγκρουσης Αχιλλέα-Αγαμέμνονα κι εκείνη της Θέτιδας προηγείται της διένεξης Δία-Ήρας).
- Και στις δύο κεντρικό σημείο αναφοράς είναι η τιμή : στην πρώτη οι δύο ήρωες επικαλούνται διαρκώς την προσωπική τους τιμή και η οριστική ρήξη έρχεται μετά την προσβολή της τιμής του Αχιλλέα από τον Αγαμέμνονα. Από την άλλη αιτία της σύγκρουσης των δύο θεών είναι η ικεσία της Θέτιδας για αποκατάσταση της τιμής του Αχιλλέα.
- Και στις δύο ο ιεραρχικά ανώτερος (Αγαμέμνονας και Δίας) απειλεί να επιβληθεί με τη βία και τελικά επικρατεί, ενώ ο κατώτερος (Αχιλλέας και Ήρα) αναγκάζεται να υποχωρήσει.
- Και στις δύο σκηνές παρατηρείται κλιμάκωση της σύγκρουσης που ξεκινά με ήπιους τόνους και σταδιακά κορυφώνεται αποκτώντας ένα ύφος εριστικό και βίαιο (ο Αχιλλέας ξεκινά με λογικά επιχειρήματα και καταλήγει να απειλήσει με φόνο τον Αγαμέμνονα, ο Αγαμέμνονας ξεκινά επαινώντας τον Αχιλλέα και καταλήγει με μία επίθεση μίσους και την αποπομπή του Αχιλλέα, ο Δίας φτάνει να απειλήσει με χρήση βίας την Ήρα και η τελευταία ξεκινά με ένα συζυγικό παράπονο για να καταλήξει σε επίθεση λεκτική κατά του Δία).
- Και στις δύο σκηνές εμφανίζονται δύο πρόσωπα που αναλαμβάνουν το ρόλο του διαμεσολαβητή, ο Νέστορας και ο Ήφαιστος.
- Και στις δύο σκηνές όσοι είναι παρόντες και παρακολουθούν (Αχαιοί και θεοί) υιοθετούν μια παθητική στάση αμηχανίας κι επιλέγουν τη σιωπή από την αντίδραση.
Διαφορές :
- Ο Ήφαιστος επεμβαίνει αποτελεσματικά, ο Νέστορας όχι.
- Ο Αχιλλέας παραιτείται εν μέρει, αλλά η Ήρα ολοκληρωτικά.
- Η σύγκρουση των δύο ηρώων έχει διάρκεια και ολέθρια αποτελέσματα για το σύνολο, ενώ η σύγκρουση των δύο θεών είναι σύντομη και κλείνει με ένα ωραίο συμπόσιο, στο οποίο συμμετέχουν όλοι οι θεοί (ακόμη και ο Απόλλωνας που τον είδαμε πρώτη φορά ως τιμωρό θεό, εδώ εμφανίζεται με την πιο αγαπητή ιδιότητά του, εκείνη του θεού της μουσικής).
Η παρέμβαση του Ήφαιστου θυμίζει την αντίστοιχη παρέμβαση του Νέστορα στη διαμάχη Αγαμέμνονα – Αχιλλέα. Κατά τρόπο ανάλογο απευθύνεται με μία διακριτική επίπληξη και στις δύο πλευρές προσπαθώντας να τηρήσει ίσες αποστάσεις (αν και το βασικό του κίνητρο είναι η αγάπη προς τη μητέρα του) και αξιοποιεί ως μέσο πειθούς το παράδειγμα, όπως ακριβώς έκανε ο Νέστορας. Συγκεκριμένα επισημαίνει και στους δύο ότι δεν αξίζει αθάνατοι αυτοί να αναστατώνονται για τους θνητούς. Χρησιμοποιεί ιδιαίτερα κολακευτικούς χαρακτηρισμούς για τον πατέρα του, τον οποίο αποκαλεί και γλυκό και ίλεω παρά τη συμπεριφορά του προς την Ήρα (ειρωνεύεται μήπως;) προκειμένου να τον καλοπιάσει. Συμπληρώνει όμως με τα επίθετα βροντητής και βροντοφόρος για να υπενθυμίζει την ανωτερότητα του Δία. Οι αντιθέσεις αυτές δηλωτικές της διπλωματικότητας του Ήφαιστου. Συμβουλεύει ειδικά τη μητέρα του να είναι καλή και υπομονετική με το Δία, μια και κανείς δεν μπορεί να τα βάλει μαζί του (και η ίδια κινδυνεύει να δαρθεί), υπενθυμίζοντάς της το δικό του πάθημα στο παρελθόν. Και για να διασκεδάσει το βαρύ κλίμα κερνάει νέκταρ τη μητέρα του και αναλαμβάνοντας το ρόλο του οινοχόου κάνει το ίδιο και με τους άλλους θεούς. Η συμπόνοια και η τρυφερότητα για τη μητέρα του δεν είναι αρκετή για να υπερνικήσει το φόβο του Ήφαιστου για την οργισμένη δύναμη του Δία. Ο μύθος που χρησιμοποιεί ως παράδειγμα ο Ήφαιστος διαφέρει από τη γνωστή εκδοχή που παραδίδεται για τον ανάπηρο θεό : προφανώς η ιστορία είναι μεταπλασμένη έτσι ώστε να προσαρμόζεται στις ανάγκες του κειμένου. Εδώ ο στόχος του ποιητή είναι να τονίσει τη δύναμη του Δία. Δε διστάζει, λοιπόν, να μεταπλάσει το μύθο δημιουργικά χωρίς να θίξει και την παράδοση στην οποία στηρίζεται. Επιπλέον διακρίνει κανείς στην σκηνή με τον Ήφαιστο πολλά κωμικά στοιχεία (εικόνες στ. 580-581(με το χαρακτηριστικό ρ. κατρακυλά, 588, 591-94 (η πτώση του Ήφαιστου στο νησί της Λήμνου), εικόνα Ήφαιστου-οινοχόου), αλλά και στο τέλος με το γέλιο των θεών επιβεβαιώνεται η αποτελεσματικότητα της παρέμβασης του Ήφαιστου, αποκαθίσταται η τάξη στην κατοικία των θεών και ολοκληρώνεται η κωμική παρουσίαση του Ήφαιστου. Η παρεμβολή αυτών των κωμικών στοιχείων εδώ όπως και στους στ. 519-524 χαλαρώνει τους ακροατές από την αγωνία και την ένταση που έχουν ήδη γευτεί σε προηγούμενες σκηνές και δημιουργεί ευχάριστη διάθεση. Τέλος, η διήγηση του Ήφαιστου για το πάθημά του συνιστά επιβράδυνση που σε συνδυασμό με τα κωμικά στοιχεία προκαλεί χαλάρωση και ταυτόχρονα δίνει έμφαση στη δύναμη του Δία.
Σε τι εξυπηρετεί λειτουργικά (ως προς την πλοκή του έπους) το επεισόδιο της φιλονικίας Δία – Ήρας :
Σε τι εξυπηρετεί λειτουργικά (ως προς την πλοκή του έπους) το επεισόδιο της φιλονικίας Δία – Ήρας :
1. Το οριστικό και αμετάκλητο της υπόσχεσης του Δία εξασφαλίζει την ικανοποίηση του αιτήματος της Θέτιδας.
2. Η συμπεριφορά της Ήρας απέναντι στο Δία δηλώνει ξεκάθαρα την στήριξή της προς τους Αχαιούς και προετοιμάζει το έδαφος για νέες συγκρούσεις με το Δία.
3. Χαλαρώνει με την περιγραφή της ζωής της θεϊκής κοινωνίας και των σχέσεων μεταξύ των θεών (σε συνδυασμό με τα κωμικά στοιχεία που παρεμβάλλονται). Ιδιαίτερα η κατάληξη της σκηνής με το χαρούμενο συμπόσιο που δείχνει ότι οι διαφορές των θεών είναι σε τέτοιο βαθμό ανώδυνες ώστε να μη διαταράσσουν τη μακαριότητά τους και να μην προκαλούν στους ακροατές αγωνία ανάλογη μ΄ αυτή που προκαλούν οι ανθρώπινες συγκρούσεις.
Ανθρωπομορφισμός θεών : Στ. 512-513, 519-523 (ο Δίας ως ταλαίπωρος σύζυγος), στ. 537-570 (ο Δίας ως πατέρας με προβλήματα επιβολής), στ. 562-68 (η οργή του Δία), στ. 569-587 (ο φόβος και η θλίψη της Ήρας), στ. 572-595 (η τρυφερότητα του Ήφαιστου-γιου προς τη μητέρα του), στ. 571 (η θλίψη και η αμηχανία των υπόλοιπων θεών), στ. 596-97 και 600 (το γέλιο των θεών). Η ζωή τους θυμίζει τη ζωή μιας βασιλικής οικογένειας : τόπος κατοικίας ένα παλάτι, τρόπος διασκέδασης τα συμπόσια (το νέκταρ και η αμβροσία κάνουν τη διαφορά από ένα οποιοδήποτε ανθρώπινο συμπόσιο) και ξεκούραση ο ύπνος. Ένας από τους θεούς, ο Ήφαιστος είναι ανάπηρος. Ακόμη και η κοινωνία των θεών παρουσιάζει αναλογίες με την ανθρώπινη κοινωνία ως προς τη δομή, το χαρακτήρα και τη λειτουργία της : στην κορυφή της πυραμίδας βρίσκεται ο πατέρας των θεών (βασιλιάς), Δίας, ακολουθούν οι υπόλοιποι θεοί (ευγενείς) και στη βάση βρίσκονται οι κατώτερες θεότητες (ο λαός). Ο Δίας μπορεί να ασκήσει βία για να επιβάλει το θέλημά του και λειτουργεί ως πατέρας-αφέντης μιας οικογένειας πατριαρχικής, στον οποίο υπακούουν και υποτάσσονται όλοι. Ως προς τον κώδικα αξιών παρατηρείται ότι και στη θεϊκή κοινωνία λειτουργούν αρχές όπως εκείνη της προσφοράς και της ανταπόδοσης, ενώ βασικό κίνητρο συμπεριφοράς είναι το προσωπικό συναίσθημα και πολύ λιγότερο η διακαιοσύνη. Αυτό άλλωστε επαληθεύεται και από τη συμπεριφορά του Δία απέναντι στη Θέτιδα. Ακόμη και η ανταπόκρισή του στο αίτημά της υπαγορεύεται από λόγους προσωπικούς και όχι από την επιθυμία αποκατάστασης της δικαιοσύνης. Βεβαίως, απέναντι στους θνητούς οι θεοί έχουν να αντιτάξουν την αθανασία τους και τη μακαριότητά τους που δε διασαλεύεται από καμία αντιπαράθεση.
Ο λειτουργικός ρόλος της Ραψωδίας Α :
- παρουσιάζει το κεντρικό θέμα του έπους και το φωτίζει σε κάθε του διάσταση
- οριοθετεί τους βασικούς άξονες της πλοκής, δηλ. την οργή του Αχιλλέα και τη βουλή του Δία
- καθιστά ξεκάθαρο ότι η δράση θα εξελίσσεται σε δύο παράλληλα επίπεδα, το θεϊκό και το ανθρώπινο, που θα βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση
- μας εξοικειώνει με τους πρωταγωνιστές (ιδιαίτερα με τον Αχιλλέα)
- μας αφήνει να προμαντεύσουμε την εξέλιξη των γεγονότων μέσα από προοικονομίες και προσημάνσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου