Α' Επεισόδιο Ελένης, στ. 437-494

Α’ Σκηνή Α’ επεισοδίου (Στ. 437-494)

            Ο Μενέλαος εισέρχεται από τη δεξιά πάροδο (την πόλη). Όταν εμφανίζεται, η δράση έχει ήδη αρχίσει. Ωστόσο, ο μονόλογός του χαρακτηρίζεται ως δεύτερος πρόλογος. Τα στοιχεία που τεκμηριώνουν το χαρακτηρισμό είναι τα ακόλουθα :

α. η αυτοσύσταση του ήρωα

β. η γενεαλογία του ήρωα

Ο ήρωας αυτοσυστήνεται, γιατί μπαίνει απρόσμενα στη σκηνή, και στη συνέχεια παρουσιάζει το γενεαλογικό του δέντρο. Ο Ευριπίδης συνηθίζει να εφαρμόζει την ομηρική τεχνική και να παρεμβάλλει στην αρχή των προλόγων του τις λεγόμενες γενεαλογίες που διακωμώδησε ο Αριστοφάνης στους Αχαρνής. Ο σκοπός αυτών των γενεαλογιών είναι να απομονώσει ο ποιητής μόνο εκείνα τα σημεία που έχουν σχέση με την υπόθεση και να πληροφορηθούν οι θεατές για πράγματα που αλλιώς θα τους ήταν ακατανόητα, επειδή ο Ευριπίδης συχνά διαφοροποιεί τη μυθική παράδοση. Έτσι ο ποιητής διευκολύνει το θεατή να καταλάβει και τη μοίρα των ίδιων των ηρώων εμφανίζοντάς την ως συνέπεια μιας κληρονομικής κατάρας. Εδώ ο Μενέλαος αναθεματίζει τη γενιά του, προβάλλοντας έτσι την τραγική του θέση.

            Ο μονόλογος του Μενέλαου επιβάλλεται από τους εξής δραματικούς λόγους :

α) ο Μενέλαος πρέπει να εμφανιστεί μόνος του για να γίνει η συνάντηση και η αναγνώριση των δύο συζύγων

β) είναι ένα έξυπνο δραματικό εύρημα του Ευριπίδη, που προωθεί την εξέλιξη προετοιμάζοντας την αναγνώριση

γ) επίσης με τον τρόπο αυτό φωτίζεται η ψυχολογική κατάσταση και η τραγικότητα του ήρωα, ενώ οι πληροφορίες που δίνονται για το είδωλο της Ελένης αυξάνουν τη δραματική ένταση και περιπλέκουν την αναγνώριση. Ως προς την εμφάνιση ο Μενέλαος είναι ένας συνδυασμός ανδρείας και γελοιότητας. Η ρακένδυτη εμφάνισή του τον κάνει πιο αξιολύπητο και προξενεί συναισθήματα οίκτου κι ευσπλαχνίας στους θεατές (τραγικωμωδία). Ο Αριστοφάνης σατίρισε αυτή την τακτική του Ευριπίδη στους Αχαρνής.

            Ο μονόλογος του Μενέλαου παρουσιάζει έντονα θεατρικά στοιχεία αξιοποιώντας την σκευή του Μενέλαου. Στηρίζεται στην αντίθεση της εξωτερικής του εμφάνισης με το ένδοξο παρελθόν του. Αντίθετα, ο μονόλογος της Ελένης εξυπηρετεί σκηνογραφικές και σκηνοθετικές ανάγκες.

            Συνεπώς, ο μονόλογος του Μενέλαου διαρθρώνεται σε δύο άξονες : παρελθόν – παρόν. Αυτή η αντίθεση τονίζει την τραγικότητα του ήρωα προκαλώντας τον έλεο και το φόβο. Ο Μενέλαος είναι τραγικός ήρωας λόγω της απότομης μεταστροφής της τύχης κι επειδή υποφέρει αναίτια.

Σύγκριση Μενέλαου – Τεύκρου

1. Ο κομπασμός και η έπαρση για τα κατορθώματά τους αντανακλά τον ηρωισμό και τη δόξα του παρελθόντος.

2. Είναι και οι δύο περιπλανώμενοι για διαφορετικούς λόγους.

3. Έχουν δει και οι δύο την πραγματική Ελένη.

4. Φτάνουν και οι δύο στην Αίγυπτο.

5. Είναι και οι δύο δυστυχισμένοι.

6. Κατάγονται και οι δυο από βασιλική οικογένεια.

Ως προς την εμφάνιση :

1. Ο Τεύκρος εμφανίζεται οπλισμένος, ο Μενέλαος με κουρέλια.

2. Ο Μενέλαος αυτοσυστήνεται, ενώ ο Τεύκρος λέει το όνομά του μετά από ερωτήσεις.

3. Ο Τεύκρος μετά την εμφάνισή του αποχωρεί οριστικά από την σκηνή, ενώ ο Μενέλαος παραμένει ως βασικός ήρωας μέχρι το τέλος.

            Και με το Μενέλαο ο Ευριπίδης τονίζει την αντιηρωική διάσταση του πολέμου. Ο Τεύκρος αν και διωγμένος και ταπεινωμένος, δε νιώθει απέχθεια για τον πόλεμο, αλλά καυχιέται για τη γενναιότητά του και θεωρεί την Ελένη αιτία της δυστυχίας του. Ο Μενέλαος πάλι τονίζει τον ηγετικό του ρόλο στην Τρωική εκστρατεία. Κι ενώ είναι δυστυχισμένος, δεν το αισθάνεται. Είναι φανερό πως ο ποιητής θέλει να τονίσει την αθλιότητα του πολέμου, εμφανίζοντας την καταλυτική επίδραση που ασκεί αυτός στο χαρακτήρα και στο νου των μαχομένων. Ο πόλεμος ευθύνεται για την καταρράκωση της ηθικής και των αξιών.