Οδύσσεια , ι 240-352

Η αναφορά στο μονόφθαλμο ανθρωποφάγο γίγαντα αποτελεί παραμυθιακό μοτίβο προομηρικό που ενισχύθηκε από τον Όμηρο με δύο νέα στοιχεία : το κρασί που μεθάει το γίγαντα και το παραπλανητικό όνομα Ούτις του θνητού που τυφλώνει το γίγαντα. Ο ποιητής χρησιμοποιεί αυτό το στοιχείο για τρεις λόγους :
1) για να δείξει ότι εκτός από τις δοκιμασίες που ήταν έξω από τον έλεγχό του ο Οδυσσέας προκάλεσε και μόνος του κάποιες με την περιέργειά του, 2) για να ενισχύσει και να δικαιολογήσει το χαρακτηρισμό του Οδυσσέα ως «πολύτροπου» και 3) γιατί με τον τρόπο αυτό προωθεί το μύθο : η τύφλωση του Κύκλωπα και η ασεβής συμπεριφορά του Οδυσσέα θα προκαλέσουν την οργή του Ποσειδώνα και την καταδίωξη του Οδυσσέα.
Η παραμονή του Οδ. και των συντρόφων του στην σπηλιά του Κύκλωπα είναι αποτέλεσμα της επιμονής του Οδυσσέα και μίας στιγμιαίας παρόρμησής του : ήθελε να δει τον Κύκλωπα και να διαπιστώσει αν ήταν φιλόξενος. Αυτή η επιμονή ερμηνεύεται με δύο τρόπους : (Ι) από άποψη τεχνικής αποτελεί στοιχείο επικής οικονομίας, δηλ. προετοιμάζει όσα θα συμβούν αμέσως μετά. Ο Οδυσσέας κι οι σύντροφοί του πρέπει να μείνουν, για να τυφλωθεί ο Πολύφημος και να προκληθεί η οργή του Ποσειδώνα. (ΙΙ) Μας δίνει νέα στοιχεία για το ήθος του Οδυσσέα : Είναι φιλοπερίεργος και διψάει για γνώση και περιπέτεια˙ δεν δειλιάζει μπροστά στους κινδύνους˙ όμως αυτή επιμονή του μπορεί να θεωρηθεί και αδυναμία, αφού θέτει σε κίνδυνο τη ζωή των συντρόφων του. Βέβαια, εκ των υστέρων ο Οδυσσέας ομολογεί το λάθος του. Όμως ακόμη κι αυτό γίνεται σκόπιμα : λειτουργεί ως προσήμανση για όσα όσα θα ακολουθήσουν (βλ. και στ. 255). Ο Οδυσσέας δηλώνει μετανιωμένος, γιατί η περιέργειά του θα έχει οδυνηρά αποτελέσματα. Επιπλέον, μέσα από αυτή τη δημόσια ομολογία προβάλλεται και μία ακόμη πτυχή του χαρακτήρα του Οδυσσέα : είναι ειλικρινής. Ακολουθεί η αναφορά στην υπερφυσική δύναμη του Κύκλωπα (στ. 259-266) που τρομοκρατεί τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του. Ο τεράστιος, μάλιστα, βράχος που φράζει την είσοδο της σπηλιάς αποτελεί και στοιχείο προοικονομίας : Αυτή είναι η μόνη δυνατή έξοδος για τον Οδυσσέα κι αφού μόνον ο Κύκλωπας μπορεί να μετακινήσει το βράχο που την κλείνει, ο Οδυσσέας δεν μπορεί να τον σκοτώσει άμεσα. Αν και πρωτόγονος – καθώς φαίνεται από τις ασχολίες και τις συνήθειές του – ο Πολύφημος απευθύνει κάποιες τυπικές ερωτήσεις στους ξένους αντιμετωπίζοντάς τους με καχυποψία (πράγμα που επίσης προοικονομεί την αφιλόξενη κι εχθρική διάθεσή του). Προσπαθώντας αρχικά να προκαλέσει τον οίκτο του ο Οδυσσέας στη συνέχεια ικετεύει για φιλοξενία υπενθυμίζοντας στον Κύκλωπα ότι ο Δίας προστατεύει το θεσμό της φιλοξενίας και τιμωρεί όσους δεν τον σέβονται. Μέχρι που απαιτεί και δώρο φιλοξενίας ο υπερβολικά αισιόδοξος Οδυσσέας, το οποίο βέβαια κάθε άλλο παρά θα λάβει. Πράγματι ο Κύκλωπας αντιμετωπίζει τον ήρωα αλαζονικά και προσβλητικά, ενώ για το Δία μιλάει με ασέβεια και ειρωνεία. Δηλώνει ότι ενεργεί σύμφωνα με τη δική του διάθεση περιφρονώντας θεούς και θνητούς. Η στάση του αυτή υπαγορεύεται από τη μεγάλη σωματική του δύναμη. Αλλά αγνοεί ο Κύκλωπας αυτό που ακροατές γνωρίζουν ότι θα ακολουθήσει, δηλ. την τιμωρία του από έναν θνητό που θα λειτουργήσει ως όργανο των θεών (ειρωνεία). Με επιδέξιο τρόπο ο Οδυσσέας αποφεύγει την παραπλανητική ερώτηση του Πολύφημου για το καράβι του κι αυτοεπαινείται για την εξυπνάδα του. Ακολουθεί μία πολύ ρεαλιστική σκηνή, στην οποία περιγράφεται η βαρβαρότητα του Πολύφημου (καταβροχθίζει συντρόφους του Οδυσσέα). Ακολουθεί και δεύτερη σκηνή ανθρωποφαγίας, η οποία είναι λιγότερο ρεαλιστική αλλά η παρουσία της είναι απαραίτητη, διότι με την επανάληψη επιβεβαιώνεται ότι η ζωή του Οδυσσέα και των συντρόφων του βρίσκεται στα χέρια του Κύκλωπα κι επομένως επιβάλλεται να δραστηριοποιηθεί ο Οδυσσέας γρήγορα και να βρει σχέδιο εξουδετέρωσης του Πολύφημου. Και μάλιστα δεν υπάρχει λόγος να αισθάνεται ενοχές για αυτό. Η βάρβαρη συμπεριφορά του Πολύφημου απαλλάσσει τον Οδυσσέα από οποιαδήποτε ηθική ευθύνη.
Χαρακτηρισμός Οδυσσέα : Ψύχραιμος, αφού ξεπερνά γρήγορα το φόβο του για το γίγαντα και τον αντιμετωπίζει κατά πρόσωπο. Προσηλωμένος σε αξίες και θεσμούς και ταυτοχρόνως ευσεβής απέναντι στους θεούς. Ικανός κι εύστροφος ως προς τη χρήση του λόγου και πονηρός κι ευέλικτος, όταν πρέπει να αντιμετωπίσει τον αντίπαλό του. Τέλος, επινοητικός ως προς τον σχεδιασμό των κινήσεών του.
Χαρακτηρισμός Κύκλωπα : Από τη βάρβαρη συμπεριφορά του, τα σκληρά λόγια του και τις κτηνώδεις πράξεις του φαίνεται ότι πρόκειται για ένα πλάσμα απολίτιστο, ακοινώνητο, μάλλον πρωτόγονο που δεν έχει σχέση με άλλους, ζει μόνο του σε μια σπηλιά κι ασχολείται με τα ζώα του. Αντιμετωπίζει τους ξένους καχύποπτα και με αγένεια. Δείχνει ξεκάθαρα ασέβεια απέναντι στους θεούς και σκληρότητα απέναντι στους ανθρώπους. Ιδιαίτερα απέναντι στους τελευταίους είναι ψυχρός, αναίσθητος και αφιλόξενος. Αλαζόνας, αφού περιφρονεί τους θεούς και κουτοπόνηρος, όταν προσπαθεί να αποσπάσει από τον Οδυσσέα πληροφορίες για το καράβι του. Πρέπει όμως να του αναγνωρίσουμε την εργατικότητά του και τη μεθοδικότητα στη δουλειά του.

Τεχνικές

Νόμος τριαδικότητας ή των τριών : Πρόκειται για τη συχνή χρήση αριθμού τρία και των πολλαπλασίων του : τρεις φορές, έξι σύντροφοι, εννέα μέρες, δώδεκα καράβια, δώδεκα σύντροφοι. Ο αριθμός τρία θεωρείται μαγικός ή ιερός. Απαντά συχνά σε λαϊκές αφηγήσεις και σε τραγούδια. Ο αριθμός δηλώνεται είτε αριθμητικά είτε θεματικά. Τρία όμως είναι και τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδας, τρεις φορές κάνουμε τον σταυρό μας, δώδεκα είναι οι Απόστολοι και τα Ευαγγέλια της Μεγ. Πέμπτης κλπ.
Εγκιβωτισμός : Όλες οι ιστορίες που αφηγείται ο Οδ. στους Φαίακες αποτελούν αναδρομικές αφηγήσεις, δηλ. διακόπτουν την κύρια αφήγηση ανατρέχοντας στο παρελθόν. Η τεχνική αυτή της παρεμβολής αναδρομικής αφήγησης μέσα στο κύριο σώμα της αφήγησης λέγεται εγκιβωτισμός.