Η Ελένη ενθουσιασμένη από την εξέλιξη του σχεδίου σπεύδει να μοιραστεί τα συναισθήματά της με το χορό που συμμετέχει στη χαρά της. Η Ελένη λειτουργώντας ως εξάγγελος ανακοινώνει όσα δεν παρουσιάστηκαν ζωντανά επί σκηνής : διαβεβαιώνει τις γυναίκες ότι η Θεονόη όχι μόνο δε μίλησε αλλά επιβεβαίωσε στο Θεοκλύμενο το θάνατο του Μενέλαου. Μάλιστα βιάζεται, γιατί ο Θεοκλύμενος εμφανίζεται στην σκηνή και με τον τρόπο αυτό δεν επιβραδύνεται και η εξέλιξη του έργου με περιττές πληροφορίες. Τέλος, παρακαλάει το χορό επίσης να μη μιλήσει υποσχόμενη τη σωτηρία του αν πετύχει το σχέδιό της. Η σύντομη, λοιπόν, ρήση της Ελένης προς το χορό επιβάλλεται και για την εξασφάλιση της ενότητας χώρου, χρόνου και μύθου αλλά και λόγους ψυχολογικούς. Η καταγωγή και η κατάσταση των γυναικών του χορού αποτελεί μάλλον εγγύηση για την ανταπόκριση που θα έχει η παράκλησή της. Εξάλλου, η Ελένη με την προσωπικότητά της τις έχει σκλαβώσει και κυριαρχεί πάνω τους.
Έκπληξη αποτελεί ο Μενέλαος που εμφανίζεται με τη νέα του σκευή και μοιάζει απαλλαγμένος από τον παλιό εαυτό του. Παρουσιάζεται επιβλητικός, σταθερός, έτοιμος για δράση. Ακόμη και η δέηση που απευθύνει στο Δία δεν είναι δέηση ταπεινού και φοβισμένου ανθρώπου, αλλά ενός ανθρώπου που διεκδικεί τη θεϊκή χάρη ως οφειλή των θεών. Είναι, λοιπόν, εδώ ο Μενέλαος ο αυθεντικός επικός και ταυτόχρονα τραγικός ήρωας; Ίσως. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι η νέα του ταυτότητα στηρίζεται σε ρούχα δανεικά και για το Θεοκλύμενο εξακολουθεί να είναι ένας ανώνυμος ναύτης στολισμένος σα βασιλιάς. Για μια ακόμη φορά ο ποιητής παίζει εδώ με το φαίνεσθαι και το είναι.
Ο Θεοκλύμενος εμφανίζεται με μία πομπή δούλων που μεταφέρουν όλα τα απαραίτητα για την ταφή. Όμως δεν πρόκειται για μια συνηθισμένη νεκρική πομπή, αλλά περισσότερο για μια παρωδία, μια απάτη που προκαλεί το γέλιο έχοντας στο κέντρο της ένα βασιλιά – θύμα. Η Ελένη απευθύνεται σ’ αυτόν με ύφος ειρωνικό χρησιμοποιώντας τη δίσημη προσφώνηση «καινούργιε μου άντρα». Ο Θεοκλύμενος θέλει να πιστεύει ότι απευθύνεται στον ίδιο. Συμβαίνει όμως αυτό ή μήπως η Ελένη μιλάει σ’ αυτόν αλλά κοιτάζει το Μενέλαο; Ο βασιλιάς δυσκολεύεται να πειστεί και βάζει τα εμπόδια του για να δοκιμάσει την Ελένη: Της ζητάει να μείνει μαζί του ή να την συνοδεύσει κι αυτός στο καράβι. Μέσα του λειτουργούν ο φόβος μήπως η Ελένη αφαιρέσει τη ζωή της και ταυτόχρονα ο πόθος του γι’ αυτήν. Ο Ευριπίδης προσθέτει και πάλι αγωνία στη δράση. Η Ελένη εύστροφη όπως πάντα βρίσκει τρόπο να ξεπεράσει τα νέα εμπόδια : Απαντά ότι η συμμετοχή της στη νεκρική τελετή είναι απαραίτητη, για να μπορέσει να αφοσιωθεί στο νέο της γάμο ανταποδίδοντας δήθεν το ενδιαφέρον του Θεοκλύμενου. Ακολουθεί ένα επιπόλαιο και αψυχολόγητο επιχείρημα από το Μενέλαο για τους νεκρούς (που έρχεται σε αντίθεση και με τις θρησκευτικές αντιλήψεις των Αγυπτίων), το οποίο η Ελένη ανασκευάζει πολύ εύκολα. Στην πρότασή του να τη συνοδεύσει αρνείται κολακεύοντας τη ματαιοδοξία του. Το επιχείρημα που χρησιμοποιεί δεν είναι και τόσο ισχυρό όμως η Ελένη πείθει το Θεοκλύμενο.
Το ειρωνικό ύφος της Ελένης αναδεικνύεται μέσα από τα δίσημα λόγια των στίχων 1540-1,1543-4,1545-6,1557 και 1563. Οι στίχοι αυτοί εξασφαλίζουν τραγικότητα αλλά ταυτόχρονα προκαλούν και μια κωμική διάθεση, καθώς παίζουν ανάμεσα στο φαίνεσθαι και στο είναι. Κωμικό όμως είναι και το πρόσωπο του Θεοκλύμενου, ο οποίος έρμαιο του πόθου του για την Ελένη αφήνει τον εαυτό του να παρασυρθεί από τις ψεύτικες υποσχέσεις της και ταπεινώνεται προκειμένου να κερδίσει την αγαπημένη του. Επιπλέον η ειρωνική μέθοδος του Ευριπίδη χτυπά την αντίληψη περί ανωτερότητας των Ελλήνων έναντι των βαρβάρων με δεδομένη τη Σικελική καταστροφή (οι ευφυείς Έλληνες δεν κατάφεραν να υπερισχύσουν των αφελών βαρβάρων). Η Ελένη, αν και πολιτισμένη Ελληνίδα, καταφεύγει στο δόλο και την απάτη για να πετύχει τον στόχο της.
Όταν φτάνει η στιγμή για τα συγκεκριμένα μέτρα, η Ελένη αφήνει το λόγο στο Μενέλαο, ο οποίος, όπως υπαινίσσεται ο στίχος 1203, είναι ζαρωμένος δίπλα στον τάφο. Ο Μενέλαος ζητεί όλα όσα υπηρετούν το σχέδιο: πλοίο, προσφορές, ακόμη και όπλα, και αποκρούει επιδέξια την πρόταση να διεξαγάγει μόνος του την εικονική ταφή. Με την εμφάνιση του Θεοκλύμενου, ο οποίος επιμένει να παντρευτεί την Ελένη, η υπόθεση εκτυλίσσεται γοργότερα. Φαινομενικά ευσεβής –προσφωνεί το μνήμα του πατέρα του, ενώ δεν εκτελεί την επιθυμία του να αποδοθεί η Ελένη στον νόμιμο σύζυγό της– προβάλλει αμέσως το σκληρό χαρακτήρα του και την αποφασιστικότητά του να παραμείνει η Ελένη στην Αίγυπτο. Η στιχομυθία του με την Ελένη στην αρχή και με τον Μενέλαο αργότερα, μολονότι θυμίζει την αντίστοιχη της Ιφιγένειας με τον βάρβαρο βασιλιά της Ταυρίδας (Ιφιγ. εν Ταύροις, 1157 κ.ε. ), δεν φανερώνει αφελή και εύπιστο άνθρωπο – αλλά αντίθετα άνθρωπο ορθολογιζόμενο και πολύ δύσπιστο. Δεν αποδέχεται εύκολα την είδηση του θανάτου του Μενέλαου. Η πειστικότητα της Ελένης και η επίσημη υπόσχεσή της να τον παντρευτεί, βάρυναν οριστικά στην απόφασή του να εκτελεσθεί η επιθυμία της, δηλαδή ο ενάλιος ενταφιασμός τού –δήθεν –πνιγμένου στη θάλασσα Μενέλαου.
Το Επεισόδιο παρουσιάζει στιγμές έντασης υπολογισμένες με ιδιαίτερη φροντίδα, κυρίως όμως χαρακτηρίζεται από το παιχνίδι της αμφισημίας. Οι αμφίσημες φράσεις είναι πολύ επιδέξια διατυπωμένες. Παραμένει, όπως πάντα, δύσκολο να αντιληφθούμε μέχρι πού φτάνει η λέξις γελοία, αλλά στο επεισόδιο αυτό υπάρχει το γελοίο περισσότερο από οπουδήποτε αλλού. Ο χαρακτήρας του Θεοκλύμενου σκιαγραφείται με θαυμαστή δεξιότητα, παρόλο που ακολουθεί την κοινή απεικόνιση του βαρβάρου που αγνοεί τον πολιτισμό και την ευγένεια και είναι δύσπιστος και αφελής.
Κωμικά στοιχεία επεισοδίου
1) η αφέλεια του Θεοκλύμενου
2) η παρωδία της νεκρικής πομπής
3) το παιχνίδι ανάμεσα στη γνώση και την άγνοια
Ρομαντικά στοιχεία
1) η επίσημη πομπή με τα εξωτικά στοιχεία
2) η ψεύτικη συγκατάθεση της Ελένης για γάμο, που διαρκώς αναβάλλεται
3) ο αργός ρυθμός του επεισοδίου
4) οι θεαματικές σκηνές
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου