Ο Όμηρος πιθανότατα δεν αναφέρεται σε μια πραγματική ασπίδα, αν κρίνει κανείς απ’ τις παραστάσεις με σκηνές της καθημερινής ζωής. Σίγουρα αντλεί στοιχεία από τη σύγχρονή του πραγματικότητα (π.χ. τον τύπο της στρογγυλής ασπίδας με τη διακόσμηση σε ομόκεντρους κύκλους) ή στοιχεία της μυκηναϊκής τέχνης. Αλλά η σύνθεση και η απόδοση του υλικού είναι δική του έμπνευση κι εξυπηρετεί ποιητικούς στόχους. «Η περιγραφή αυτή της ασπίδας του Αχιλλέα εγέννησε πλήθος προβλήματα στους φιλόλογους και στους αρχαιολόγους. Άλλοι πίστεψαν πως ο Όμηρος περιγράφει εδώ μια πραγματική ασπίδα, παρεξηγώντας μάλιστα κάπου κάπου τ' απεικονίσματά της. Άλλοι παρατήρησαν πως η τεχνική της διακόσμησης και ορισμένα θέματα προδίνουν μυκηναϊκή καταγωγή και γι' αυτό υποστήριξαν πως η ασπίδα ολόκληρη πρέπει να είναι μυκηναϊκή, ορθογώνια λοιπόν, όχι κυκλική. Βρέθηκαν άλλοι που πίστεψαν πως έτσι που η περιγραφή της Ασπίδας με τις ειρηνικές της σκηνές κόβει απότομα την έντονη πολεμική δράση της Ιλιάδας, δεν μπορεί να είναι γνήσιο έργο του Ομήρου, αποτελούσε λοιπόν αρχικά ένα αυθυπόστατο μικρό έπος, που προστέθηκε αργότερα στο σώμα της Ιλιάδας.....Ο Όμηρος δεν περιγράφει εδώ μια πραγματική ασπίδα. Ζώντας τον 8ο π.Χ. αιώνα ξέρει βέβαια τις σύγχρονές του κυκλικές ασπίδες, που η διακόσμησή τους γίνεται σε επάλληλους όπως κι αυτή κύκλους- από την άλλη μεριά η τεχνική της Ασπίδας και μερικά από τα θέματά της δείχνουν πόσο δυνατή είναι ακόμα η θύμηση της μυκηναϊκής τέχνης μέσα στην παράδοση ύστερα από τέσσερις αιώνες. Η γενική όμως σύλληψη και η οργάνωση του υλικού είναι έργο του Ομήρου: τα δάνεια στοιχεία αναχωνεύτηκαν, ανακατώθηκαν με επινοήματα του ίδιου του ποιητή και —το σπουδαιότερο— από στοιχεία των εικαστικών τεχνών μετασχηματίστηκαν σε στοιχεία της τέχνης του λόγου. Γιατί οι εικαστικές τέχνες —ζωγραφική, πλαστική κλπ. — εργάζονται μέσα στο χώρο, όχι στο χρόνο, κι έτσι από ένα θέμα που αναπτύσσεται μέσα στο χρόνο δεν μπορούν να δώσουν παρά μια στιγμή του μόνο, ας είναι και την κορυφαία». (Κακριδής Ι.Θ., Ομηρικά θέματα, σελ. 67-71)
Η ασπίδα
- Η κατασκευή : είναι στρογγυλή, πολυστρωματική μεταλλική κατασκευή και συγκεκριμένα έχει δύο εσωτερικές στρώσεις από κασσίτερο, μία στρώση χρυσού στη μέση και δύο εξωτερικές από χαλκό.
· Διάκοσμος : υπάρχουν πέντε ζώνες σε σχήμα ομόκεντρων κύκλων, φιλοτεχνημένες με χαλκό, κασσίτερο, χρυσό, ασήμι και χάλυβα. Η πρώτη ζώνη στο κέντρο αναπαριστά τα στοιχεία της γης, του ουρανού, της θάλασσας και αστερισμούς που συνδέονται με ανθρώπινες δραστηριότητες : τον ήλιο, το φεγγάρι, τον Ωρίωνα, τις Υάδες και τις Πλειάδες που καθορίζουν την εναλλαγή των εποχών κι επομένως το χρόνο των γεωργικών εργασιών, την Άρκτο που λειτουργεί ως πυξίδα για τους ναυτικούς. Στη δεύτερη ζώνη αναπαριστώνται σκηνές μιας πόλης σε καιρό ειρήνης και μιας πόλης σε κατάσταση πολέμου. Στην πρώτη πόλη απεικονίζονται σκηνές γάμου και δίκης, δηλ. σκηνές που παραπέμπουν σε βασικούς θεσμούς της οργανωμένης ανθρώπινης κοινότητας και συγκεκριμένα στους θεσμούς της οικογένειας και της δικαιοσύνης. Ξεκάθαρες οι αντιθέσεις μεταξύ ειρήνης και πολέμου ακόμη και σε επιμέρους εικόνες όπως : γάμος – καβγάς, νιάτα νιόπαντρων και χορευτών – γέροντες δικαστές. Η ανθρώπινη ζωή είναι ένα αρμονικό σύνολο που προκύπτει απ’ τη σύζευξη αντιθέσεων και αυτήν την καθολικότητα ακριβώς αποδίδει μέσα από τις περιγραφές του ο ποιητής (κόσμος – άνθρωπος, ειρήνη – πόλεμος, πόλη – ύπαιθρος, ευτυχία – κίνδυνος, θρήνος-τραγούδι, μόχθος-γιορτή).
Στην σκηνή της πολιορκούμενης πόλης γίνεται περιγραφή όλων των πιθανών φάσεων ενός πολέμου (πολιορκία, διαπραγματεύσεις, ενέδρα, επιδρομή σε κοπάδια, σύγκρουση), καθώς και αναφορά σε στοιχεία της ηρωικής εποχής (όπως είναι η σκύλευση των νεκρών ή η τύχη ενός πολεμιστή). Από τη μια, λοιπόν, έχουμε με το γάμο και τη δίκη περιγραφή θεσμών που προάγουν τη ζωή και απ’ την άλλη έχουμε τον πόλεμο που την καταργεί. Στην τρίτη ζώνη περιγράφονται σκηνές απ’ την αγροτική ζωή με έμφαση στο όργωμα, το θερισμό και τον τρύγο. Στην τέταρτη ζώνη παριστάνονται σκηνές απ’ τον ποιμενικό βίο. Στις δύο, λοιπόν, αυτές ζώνες γίνεται αναφορά στη ζωή της υπαίθρου σε αντιδιαστολή με την πόλη που έχει προηγηθεί. Στην τελευταία ζώνη έχουμε σκηνή από χορό με την παρουσία αοιδού. Ο αοιδός δεν αποκλείεται να είναι ο ίδιος ο Όμηρος (μια και πουθενά αλλού στην Ιλιάδα δε συναντάμε αοιδό), ο οποίος με τη συμμετοχή του στη χαρά της γιορτής δηλώνει και την προτίμησή του για την ειρηνική ζωή. Η στεφάνη τέλος, δηλ. η περιφέρεια της ασπίδας περιλαμβάνει τρεις ζώνες με έμφαση στη μεσαία, όπου απεικονίζεται ο Ωκεανός που περιβρέχει – κατά τις αντιλήψεις της εποχής – τον επίπεδο δίσκο της γης. Παρατηρούμε ότι τόσο στο κέντρο όσο και στην περιφέρεια της ασπίδας επαναλαμβάνεται το ίδιο διακοσμητικό μοτίβο, πράγμα που αποδίδει συμβολικά τον καθοριστικό για τον άνθρωπο ρόλο των φυσικών στοιχείων.
Συμπεράσματα : Λιτή η περιγραφή του Ομήρου χωρίς καμία τάση εντυπωσιασμού. Κυριαρχούν οι αντιθέσεις ανάμεσα στις περιγραφόμενες σκηνές και δηλώνεται έμμεσα η προσωπική προτίμηση του ποιητή για τον πολιτισμένο βίο. Εξάλλου τον ίδιο στόχο εξυπηρετεί και το ότι η διακόσμηση της ασπίδας ξεκινάει με τη χαρούμενη εικόνα ενός γάμου και κλείνει με την εξίσου χαρούμενη εικόνα ενός χορού. Παρά τις αντιξοότητες που συναντά στη διάρκεια της ζωής του ο άνθρωπος δεν σταματά ποτέ ν’ απολαμβάνει και τις χαρές της. Το μήνυμα του ποιητή είναι γεμάτο αισιοδοξία. « Αυτό που ο Όμηρος παρουσιάζει είναι οι βασικές μορφές του κόσμου και της ζωής. Είναι τακτοποιημένες σύμφωνα με την αρχή της αντίθεσης. Η αντίθεση όμως αυτή δεν είναι απλή συμμετρία και τυπική αντίθεση - είναι εσωτερική πόλωση, όπου τα αντιθετικά στοιχεία προσδιορίζουν και στηρίζουν το ένα το άλλο, μια πόλωση που κάθε φορά παρουσιάζει το καθολικό.
Δίπλα στις βασικές μορφές, τα απλά στοιχειώδη γεγονότα. Ο ποιητής τα αναπτύσσει διατρέχοντας τις χαρακτηριστικές τους φάσεις. Το καθένα από αυτά που παρασταίνει έτσι σε λίγες εικόνες είναι πάλι ένα σύνολο, το σύνολο αυτού που συμβαίνει. Καθώς όμως εμφανίζεται η μία αντίθεση αντίκρυ στην άλλη, και η μία φάση ακολουθεί την άλλη, ο ποιητής μας οδηγεί κάθε φορά σε κάτι καθολικό. Και από το ένα καθολικό στο άλλο ανεβαίνουμε στο καθολικό που τα κλείνει όλα μέσα του». (Schadewaldt W., τόμ. Β', σελ. 194-203)
Λειτουργία της περιγραφής της ασπίδας( = έκφρασης)
· Αποτελεί επιβράδυνση που χαλαρώνει τους ακροατές/αναγνώστες απ’ τη φόρτιση των προηγουμένων σκηνών και μεγεθύνει την σπουδαιότητα της απόφασης του ήρωα που τη φέρει, να θυσιάσει τη ζωή του, για να μείνει πιστός στο ηρωικό ιδεώδες και στο προσωπικό του χρέος. Ενώ είναι γνώστης της αξίας της ζωής (άλλωστε τη βλέπει ο ίδιος πάνω στην ασπίδα του), δε θα διστάσει να τη θυσιάσει αποδεικνύοντας το μεγαλείο του.
· Επιτελεί την ίδια λειτουργία με τις παρομοιώσεις μέσα από την απόδοση εικόνων της καθημερινής ζωής και της υπαίθρου και
· Είναι σε έκταση ανάλογη του μεγέθους του ήρωα με τον οποίο συνδέεται.
Τέλος, θα μπορούσε κανείς να συσχετίσει Όμηρος και Ήφαιστος ως προς τα ακόλουθα σημεία :
Ø ο πρώτος είναι πνευματικός δημιουργός, ο δεύτερος δημιουργεί με τα χέρια του
Ø και οι δύο έχουν αναπηρία, αλλά είναι μοναδικοί τεχνίτες
Ø μέσα από το έργο τους αναπαριστούν το σύνολο της ανθρώπινης ζωής
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου