Η αναδρομή στο παρελθόν δεν έχει ολοκληρωθεί. Η Ελένη έδωσε τη δική της αναλυτική αφήγηση καλύπτοντας έτσι για το Μενέλαο το «χαμένο» κομμάτι της ζωής της. Τώρα πρέπει και ο Μενέλαος να κάνει το ίδιο για να καλύψει τη δική της ανάγκη πληροφόρησης για το παρελθόν. Έτσι άλλωστε επιβάλλεται και για λόγους θεατρικής οικονομίας. Ωστόσο δε συμβαίνει το αναμενόμενο, αλλά ο Μενέλαος με χαρακτηριστική συντομία αναφέρεται στους τόπους που βρέθηκε μέχρι να φτάσει στην Αίγυπτο. Αυτό δικαιολογείται ως εξής :
α) Η απροθυμία του Μενέλαου συνδέεται με το ψυχολογικό φορτίο που κουβαλάει˙ του είναι δυσάρεστο να αναφερθεί στα βάσανα του παρελθόντος κι ούτε θα προσφέρει μια τέτοια αναδρομή κάτι χρήσιμο.
β) Στην πραγματικότητα από πίσω κρύβεται η ποιητική πρόθεση. Μια ακόμη αναδρομή θα επιβραδύνει άσκοπα την εξέλιξη. Έπειτα κεντρικό θέμα του έργου δεν είναι η αναγνώριση αλλά η απόδραση.
Από το παρελθόν, λοιπόν, μεταβαίνουμε στο παρόν και το νέο κίνδυνο που παραμονεύει. Βέβαια, ο κίνδυνος αυτός έχει ήδη προοικονομηθεί με τον Τεύκρο και τη Γερόντισσα. Όμως οι δύο ήρωες φαίνεται σα να μην κατανοούν αρχικά τη σοβαρότητα της κατάστασης. Η Ελένη παρότι γνωρίζει ακριβώς τον κίνδυνο, συμπεριφέρεται σα να μη συμβαίνει απολύτως τίποτε. Και ο Μενέλαος αν και προειδοποιημένος από τη Γερόντισσα, είτε αψηφά τους λόγους της είτε αδυνατεί να τους επεξεργαστεί λογικά. Αυτή η αδράνεια των δύο φαίνεται ότι εξυπηρετεί την πλοκή, ακόμη κι αν επιβραδύνει την εξέλιξή της. Ξαφνικά η Ελένη αφυπνίζεται και θέτει το πρόβλημα στο Μενέλαο που δυσκολεύεται να συνειδητοποιήσει ότι το κακό αφορά τον ίδιο και αποφασίζει να το λύσει με τη χρήση βίας. Ακολουθεί μια ταχύτατη στιχομυθία που προωθεί τη δράση αλλά όχι για πολύ, καθώς η ζήλεια του Μενέλαου θέτει σε αμφισβήτηση την αγνότητα και την πίστη της Ελένης. Γίνεται αναφορά στο όνομα του Θεοκλύμενου, ο οποίος όμως συνδέεται άμεσα με τη Θεονόη που θα παίξει αποφασιστικό ρόλο στην έκβαση της υπόθεσης. Έτσι, ο κίνδυνος μεταφέρεται στο πρόσωπο της μάντισσας και στη γνώση που διαθέτει. Το ζητούμενο πλέον είναι η σιωπή της μάντισσας κι αυτό μπορεί να επιτευχθεί μάλλον με δόλο. Αυτό το νέο αδιέξοδο στο οποίο βρίσκονται οι ήρωες τους καθιστά άκρως τραγικούς. Η απειλή του θανάτου είναι ξεκάθαρη και κάθε λύση που προτείνεται δημιουργεί και αντίστοιχα προβλήματα. Μπροστά, λοιπόν, στην απουσία λύσης οι ήρωες επιστρατεύουν τον ηθικό κώδικα τιμής. Πρώτη η Ελένη μιλάει για τιμημένο θάνατο, πράγμα που έχει κάνει και στο παρελθόν. Κι αυτή είναι ουσιαστικά που αφυπνίζει το Μενέλαο, ο οποίος μέχρι τώρα μας έδινε μια εντελώς αντιηρωική εικόνα. Ξαφνικά ο Μενέλαος θυμάται το καθήκον του ως ευγενής απέναντι στους νεκρούς της Τροίας. Φοβάται ότι θα στιγματιστεί ως δειλός, αλλά και πάλι η δήθεν ηρωική συμπεριφορά του που υπαγορεύεται από την ευγενική καταγωγή του, προκαλεί μάλλον το γέλιο. Είναι σα να προσπαθεί να εμψυχώσει τον εαυτό του για να παίξει ένα ρόλο προς το παρόν ανεπιθύμητο.
Στην πραγματικότητα ο Μενέλαος εμφανίζεται πολύ κατώτερος των περιστάσεων αλλά και της Ελένης τόσο συναισθηματικά όσο και από άποψη χαρακτήρα. Δειλός στην αρχή, μπροστά στην απειλή να χάσει ξανά την Ελένη εκδηλώνει έναν ψευτοηρωισμό που απειλεί τους πάντες και τα πάντα. Δεν μπορεί να αξιοποιήσει τη λογική του ούτε καν την πονηρία του με ικανοποιητικό τρόπο. Αν και το σχόλιο του για τα μέσα επιβολής της θέλησης του ισχυρού (εξαγορά, βία ή ικεσία, στ. 899) είναι καίριο. Ακόμη όμως κι όταν η Ελένη του δείχνει το μόνο πιθανό τρόπο σωτηρίας, αφήνει την πρωτοβουλία στην ίδια μιλώντας για γυναικείες υποθέσεις. Μόνο προς το τέλος δηλώνει ότι θα σκοτωθεί γι΄ αυτήν, αν χρειαστεί, αλλά η αγάπη του δεν είναι ειλικρινής. Αμφιβάλλει για την Ελένη, τη ζηλεύει κι αυτό φανερώνει την κτητική του διάθεση. Εξάλλου, όταν εκείνη δηλώνει την απόφασή της να πεθάνει αντ΄ αυτού, ο ίδιος δεν αντιπροτείνει το ίδιο, αλλά να πεθάνουν και οι δύο.
Το ήθος της Ελένης : Είναι μια χαρισματική ηρωίδα. Διαθέτει δυναμισμό, διαυγή σκέψη και ορθολογισμό. Επεξεργάζεται λογικά τις καταστάσεις κι επινοεί λύσεις συνυπολογίζοντας όλες τις παραμέτρους και τις δυσκολίες. Είναι σταθερή και συνεπής σε λόγια και πράξεις. Διαθέτει όμως και γυναικεία ευαισθησία που την οδηγεί στην αυτοθυσία. Έτσι, αποδεικνύει την αγάπη της έμπρακτα. Ξέροντας ότι η δική της μοίρα έχει προκαθοριστεί, προσπαθεί να σώσει τους αγαπημένους της. Ο φόβος κι η απαισιοδοξία δεν την οδηγούν στην παραίτηση, αλλά την κινητοποιούν για να βρει λύσεις. Το μόνο στοιχείο που μας προβληματίζει στην Ελένη είναι το θέμα της αγνότητάς της. Δίνει την εντύπωση ότι προσπαθεί μάλλον να πείσει εμάς παρά το Μενέλαο.
Ο όρκος : Ο όρκος θανάτου των ερωτευμένων αποτελεί μοτίβο των ρομαντικών έργων. Προκαλεί πάντα έλεο και φόβο στο θεατή/αναγνώστη. Εδώ συνδέεται με την κορύφωση της τραγικότητας των δύο ηρώων. Για την Ελένη είναι η τρίτη φορά που ανακοινώνεται αυτή η απόφαση. Για το Μενέλαο είναι η πρώτη, αλλά του προσδίδει τραγικότητα και προκαλεί τη συμπάθεια των θεατών. Για πρώτη ίσως φορά ο Μενέλαος αντιμετωπίζεται ως τραγικός ήρωας.
Ο τάφος του Πρωτέα : Δεν εξυπηρετεί μόνο πρακτικές ανάγκες (εδώ προσπέφτει ως ικέτισσα η Ελένη και πίσω του κρύβεται ο Μενέλαος). Είναι κυρίως δομικό στοιχείο της πλοκής που προσθέτει δραματική ένταση. Συνδέει τη ζωή με το θάνατο, καθώς ένας νεκρός (ο Πρωτέας) γίνεται ασπίδα προστασίας για έναν ζωντανό (την Ελένη) ενάντια σε έναν άλλο ζωντανό (το Θεοκλύμενο). Τέλος, ο Μενέλαος στο ίδιο μνήμα δίνει όρκο θανάτου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου